Oca 05 2025
Dilin temel amaçlarından biri de düşüncenin veya olgunun olabildiğince doğru aktarılmasını sağlamaktır. Ancak gerek nesnel gerekse soyut bağlamlar, doğrunun niteliği konusunda çeşitlilik gösterir. Nesnel doğru için Türk Dil Kurumu Sözlüğü “Bir ucundan öbür ucuna kadar yönü değişmeyen, eğri ve çarpık karşıtı” açıklaması yapar ki bu anlam, soyut bağlamlar için de geçerlidir. Aynı sözlüğün doğru sözü …
Ara 11 2024
Dîvânü Lügât-it Türk’te kılınç sözü “ahlak, huy” izahıyla karşılanıyor. Ancak Kaşgarlı edgü kılınç yani “iyi ahlak” tamlamasına dayanarak “Bunun zıddına da kılınç denir.” açıklamasını ekliyor. Biraz erken davranarak sözlük bilgisi bağlamında baktığımızda bile kelimenin hem olumlu hem de olumsuz anlamlara kapı araladığını görüyoruz. Ki bu durum kelimenin, bağlamını içinde taşıdığı anlamına da gelir. O halde …
Ara 05 2024
Kültür, bilgi ve deneyimin duyuş süzgecinden geçmesiyle oluşan bir yapı. Kültür unsurlarının bir araya gelerek ahenkli bir bütünlüğe kavuşmasına ise medeniyet diyoruz. Kültüre ait birikimin medeniyet olarak görülebilmesi için önemli yapıların teşekkül etmesi gerekir. Bu yapıların başında hiç şüphesiz varlık hakkında özgün bir fikrin oluşması gelir. Ancak bir fikre sahip olmak da her zaman bir …
Kas 17 2024
“Bey tabiri, Tanhu Mo-Tun’un adında (Beğ-tun) yer aldığına göre 2300 yıldan beri mevcuttur.” “Aslında boy başkanını gösteren bey (beg) unvanı daha sonra bilhassa 11. Asırdan itibaren (bk. Kutadgu Bilig) zamanla manası genişleyerek günümüze kadar yaşamaya devam etmiştir”[1] Unvanlar, yükümlülüğe atıf yapan bir sorumluluğu tanımlar. Kültürümüzde bazı unvanlar, prensip olarak Töre tüzel kişiliğine hizmetin konumunu ifade …
Kas 01 2024
Duyuş konusu, Batı felsefi edebiyatındaki adıyla estetik meselesi, Türk düşünce hayatında da her zaman estetik başlığıyla tanımlandı. H. C. Yalçın’ın hikmet-i bedayi tanımlaması ile sınırlı sayıda Türk yazarın güzel sanatlar anlamına gelen bediiyat adlandırmasını saymazsak bu hep böyle oldu. Bu durumun başlıca nedenlerinden biri hiç şüphesiz “dil devrimi” ile dayatılan ideolojik tutumdur. Maalesef elimizde böyle …
Eki 22 2024
Beğeni ve beğenme sözleri, eski Türkçe beg/bey kelimesinden türetilmiştir. Beg kökü; üstün görme, konumuna göre yücelik, onaylama ve beğenme ifade eder. Türk dilinde beğenmek; bir fiil olarak bey’in yönelişlerinin hem onayı hem de benimsenmesinden yola çıkarak beğeni kavramına ulaşır. Ayrıca güçlü, sağlam, korunaklı manasında bek sözü ve zengin anlamına gelen bay sözüyle de anlam geçişkenliği …
Eki 16 2024
Görklü sözcüğü TDK Sözlüğünde “güzel, gösterişli” açıklamasıyla karşılık bulur. Kubbealtı Lugatinde görklü: ET Türk. ve halk ağzı. Güzel, gösterişli, uzakta. Mübârek, mukaddes. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te ise “Körk; güzellik, körklüg; güzel körkedti; güzelleşti.” başlıklarına rastlıyoruz. Üşenmez’in (YLT) Karahanlı Türkçesi Sözlüğü’nde; Körklüg; Güzel ve gösterişli, daha güzel, en güzel. Körklügrek; daha iyi daha güzel. Körklük; Güzellik, maddeleri dikkat …
Eyl 10 2022
Güzel duyuşunun dilimize yansıyan düzenli bir yapısı var. Görerek duyduğumuz gibi işiterek de duyuyoruz. Nasıl ki her bakış bir görüş değilse, her işitme de gerçekten dinlediğimiz anlamına gelmiyor. Türkçede gerçek dinleme eylemi ruhun hakikatle alakası ve kaçınılmaz bağı üzerinden hayat bulur. Dilimizdeki hikmetli yönelişin altyapısı aynı zamanda Türk kulağındaki yüksek musiki zevkinin kaynağını da beraberinde …
Ağu 11 2022
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük’de düz– sözü anlam genişlemesiyle birlikte dokuz maddede açıklama bulur. 1. sıfat, Yatay durumda olan, eğik ve dik olmayan: Düz tahta. 2. sıfat Kıvrımlı olmayan, doğru, stabil: Düz çizgi. 3. sıfat Yüzeyinde girinti çıkıntı olmayan, müstevi. 4. sıfat Kısa ökçeli, ökçesiz (ayakkabı). 5. sıfat Yayvan, altı derin olmayan: Düz kayık. …
Oca 11 2022
YÜK Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğünde ‘Yük’ sözü sekiz ayrı açıklamayla karşılık buluyor. Araba, hayvan vb.nin taşıdığı şeylerin hepsi. Bir şeyin ağırlığı. Araba, hayvan vb.nin taşıyabildiği miktar Eşya Birinin üzerine almak zorunda kaldığı ağır görev Yüz bin kuruşluk mal veya tutar. Doğacak bebek. Yüklük. Yük sözünün ilk geçtiği bilinen en eski kaynak Orhun Yazıtlarıdır. Yazıtlarda …
Nis 23 2021
TDK Türkçe Güncel Türkçe Sözlük –duymak sözünü beş madde başlığında açıklar: 1. -i Bilgi almak, öğrenmek, haber almak. 2. -i İşitmek, ses almak. 3. -i Dokunma, koklama vb. duyularla algılamak, hissetmek. 4. -i Nesnelere dokunmakla onların sıcaklık, soğukluk, sertlik, ağırlık, hareket vb. fizik durumlarından bilgi edinmek, hissetmek. 5. nesnesiz, mecaz Sezmek, fark etmek, hissetmek “Duymak” …
Kas 06 2019
TDK, metodoloji kelimesini yöntembilim olarak çevirir. Özellikle felsefe ve bilim alanında yöntem araştırmak ve yeni yöntemler yaratmak için ilkeler geliştiren bilim dalına, yöntembilim diyoruz. Fransızca methode kelimesi Eski Yunanca methodos “öteye giden yol” sözcüğünden alıntıdır. Yöntem kelimesi de yön- kökü itibarıyla konumuz bağlamında aynı anlama gelecektir. Metin okumaları açısından bakarsak yöntembilimi “anlama usulü” olarak düşünebiliriz. …
Eki 17 2019
Düşüncenin dil yoluyla tutarlı bir şekilde yürümesine fikri takip diyoruz. Öyleyse Türk dilinin bilinen en eski metni olarak Orhun Abideleri ile klasik metinlerimizin en başında gelen Kutadgu Bilig ve diğer eserler arasında Türkçe düşünme bakımından bir tutarlılık olması beklenir. Esasen bu denemelerde Türk dili aracılığıyla adalet merkezli dünya görüşünün şifrelerini aralamaya çalışıyoruz. Bu nedenle “…Daima …
May 08 2019
iftar Sofrası, Dirlik Tergisi ya da Arya Sofra Arapça sofra kelimesi; yolcu azığı anlamına gelen bir söz, sefer sözcüğü ile aynı yerden geliyor. Sefer sözü ise bilindiği gibi uzun yürüyüş ve yolculuk manasındadır. Türkçede ise sefer derken ister uzun ister kısa olsun, kurgulanmış bir menzile yolculuğu kastederiz. Lügatlere bakarsanız Aramice safar; yarma, kesme, sınır ve …
Nis 03 2019
Türkçe, kö– sesinden türetilmiş sözcükler açısından çok zengin bir içeriğe sahiptir. Çalışmamızda kadim Türk varlık anlayışının temel ipuçlarının dilimizdeki kö– sesinde saklı olan bölümlerini, Türkçe anlambilim açısından incelemeye çalışacağız. Türkçenin bilinen ilk klasik metinleri Orhun Yazıtları ile Kutadgu Bilig, Divân-ü Lûgâti-t Türk, Atabet’ü-l Hakayık ve Divân-ı Hikmet üzerinde yapılan araştırmalarda kö– sesi ile başlayan 16 …
Mar 25 2019
Eskilerin tahayyül ve tasavvur dedikleri, harikulâde iki kelime… Evet, iki küçücük söz… Her ne kadar kökenleri başka bir dilden alınmış olsa da, sözlerin muhtevasındaki derinlik her şeyiyle Türk tahayyül ve tasavvurunun icadı, kendine has dünya görüşünün izlerini taşıyan sözcükler… Tahayyül için sözlükler; hayâl etme, düş gücü diyorlar. Tasavvur için ise zihinde şekillendirme, kurma, tasarım açıklamaları …
Şub 25 2019
Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre Kitabının Semantik Yaklaşımı Bağlamında Uyumak ve uyanmak sözcüklerinin anlam köklerini çözümlemeyi denediğimiz önceki yazımız, sakınmak ve uyumak üzerineydi. Özellikle sakınık kavramı içeriğinden hareket ederek düşüncenin etkin durumda takındığı tavrı dil üzerinden açmayı denedik. Bu yazımızda ise uyanmak sözcüğünün kavramsal yapısının Türkçe düşünmeyle ilişkisine odaklanacağız. Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre adlı …